Valilik Tarihi
Diyarbakır Valiliği'nin Tarihi ve Yönetim Yapısı
Diyarbakır, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve farklı yönetim biçimleri altında idare edilmiştir. Bu nedenle şehrin yönetim tarihi oldukça zengin ve çeşitlilik göstermektedir.
Antik Dönem
Diyarbakır'ın bilinen ilk yönetim şekli, MÖ 3. binyılda bölgeye hakim olan Hurriler dönemine dayanmaktadır. Hurriler, merkezi bir krallık sistemiyle yönetiliyordu ve Diyarbakır, bu krallığın önemli bir idari ve ticari merkeziydi. Daha sonra Asurlular, Persler, Romalılar ve Bizanslılar gibi farklı medeniyetlerin egemenliği altına giren Diyarbakır, her dönemde stratejik konumu nedeniyle önemli bir merkez olarak kabul edilmiştir. Bu dönemlerde şehir, genellikle imparatorlukların eyalet veya vilayet merkezi olarak valiler tarafından yönetilmiştir. Valiler, imparatorlukların merkezinden atanır ve bölgenin yönetiminden, vergilerin toplanmasından ve asayişin sağlanmasından sorumlu olurlardı.
İslamiyet Dönemi
7. yüzyılda İslam fetihleriyle birlikte Diyarbakır, Emeviler, Abbasiler ve Selçuklular gibi Müslüman devletlerin yönetimine girmiştir. Bu dönemde şehir, önemli bir askeri ve idari merkez olmasının yanı sıra, bilim ve kültür merkezi olarak da gelişmiştir. Emeviler ve Abbasiler döneminde Diyarbakır, halifeler tarafından atanan valiler tarafından yönetilmiştir. 11. yüzyılda Türklerin hakimiyetine giren Diyarbakır, Artuklular, Eyyubiler ve Akkoyunlular gibi Türk beyliklerinin yönetiminde kalmıştır. Bu dönemde şehirde önemli mimari eserler inşa edilmiş ve Diyarbakır, bir kültür ve sanat merkezi haline gelmiştir.
Osmanlı Dönemi
16. yüzyılda Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı İmparatorluğu'na katılan Diyarbakır, eyalet merkezi yapılmıştır. Osmanlı döneminde Diyarbakır Valiliği, geniş bir coğrafyayı kapsayan Diyarbakır Eyaleti'nin yönetiminden sorumluydu. Valiler, genellikle padişah tarafından atanır ve merkezden gönderilirdi. Valinin görevleri arasında, eyaletin güvenliğini sağlamak, vergi toplamak, adalet dağıtmak ve kamu hizmetlerini yürütmek yer alıyordu.
Osmanlı döneminde Diyarbakır Valiliği, şehrin imarı ve gelişimi için de önemli çalışmalar yapmıştır. Surların onarımı, İçkale'nin genişletilmesi, cami, kervansaray, han ve pazar yeri gibi yapıların inşası, bu dönemde gerçekleştirilen önemli çalışmalardandır.
Diyarbakır'da görev yapan ilk Osmanlı valisi, 4 Kasım 1515'te atanan Bıyıklı Mehmed Paşa'dır. Diğer önemli Osmanlı valileri arasında Hüsrev Paşa, Hadım Ali Paşa, Rüstem Paşa, İskender Paşa, Behram Paşa, Hasan Paşa, Özdemiroğlu Osman Paşa, Cıgalazade Sinan Paşa, Ferhat Paşa, Kuyucu Murat Paşa, Nasuh Paşa, Silahtar Murtaza Paşa, Silahtar Melek Ahmet Paşa, Defterdar Ahmet Paşa, Hacı Ali Paşa, Maktulzade Ali Paşa, Kara Mustafa Paşa, Köprülü Abdullah Paşa, Çeteci Abdullah Paşa ve Sarı Abdurrahman Paşa gibi isimler bulunmaktadır. Bu valiler, Diyarbakır'da görev yaptıkları süre boyunca şehrin imarı, güvenliği ve kültürel gelişimi için önemli hizmetlerde bulunmuşlardır. Osmanlı döneminde toplam 250 civarında vali görev yapmıştır.
Cumhuriyet Dönemi
Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Diyarbakır Valiliği, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı'na bağlı olarak hizmet vermeye başlamıştır. Vali, İçişleri Bakanı tarafından atanır ve ilin en üst düzey mülki amiridir.
Cumhuriyet döneminde Diyarbakır Valiliği, şehrin modernleşmesi ve kalkınması için önemli çalışmalar yapmıştır. Altyapı hizmetlerinin geliştirilmesi, yeni yolların ve köprülerin inşası, eğitim ve sağlık kurumlarının sayısının artırılması, bu dönemde gerçekleştirilen önemli çalışmalardandır.
Cumhuriyet döneminin ilk Diyarbakır valisi Mithat Bey'dir. Diğer önemli Cumhuriyet dönemi valileri arasında Hüseyin Mazhar Bey, Nizamettin Bey ve Faiz Ergun gibi isimler öne çıkmaktadır. Bu valiler, Diyarbakır'ın modernleşmesi ve kalkınması için önemli hizmetlerde bulunmuşlardır.
Cumhuriyet tarihi boyunca Diyarbakır, bazı dönemlerde olağanüstü hal uygulamalarına ve farklı yönetim biçimlerine tabi tutulmuştur. 1927-1950 yılları arasında, bölgede güvenlik ve asayişin sağlanması amacıyla "Umumi Müfettişlikler" kurulmuştur. Diyarbakır, Birinci Umumi Müfettişlik ‘in merkezi olmuştur.
1980 darbesi sonrası ülke genelinde ilan edilen olağanüstü hal kapsamında Diyarbakır Valisi, aynı zamanda Olağanüstü Hal Bölge Valisi olarak görev yapmıştır. Bu dönemde görev yapan valiler arasında Hayri Kozakçıoğlu, Mehmet Necati Çetinkaya, Ünal Erkan, Necati Bilican, Aydın Arslan ve Gökhan Aydıner gibi isimler bulunmaktadır.
Şu anda Diyarbakır Valisi olarak görev yapan Murat Zorluoğlu, 2024 yılında atanmıştır.
